มุมลึกลับซับซ้อสอีกมุมหนึ่งของเมืองใต้ดิน Derinkuyu เป็นสิ่งมหัศจรรย์ทางโบราณคดีที่ตั้งอยู่ในภูมิภาค Cappadocia ของประเทศทูร์เคีย
อยู่ต่ำกว่าพื้นผิวโลกมากกว่า 85 เมตร และประกอบด้วยระบบอุโมงค์สิบแปดระดับ ชาวบ้านคนหนึ่งพบทางเข้าแห่งหนึ่งเมื่อปี พ.ศ. 2506
หลังจากการสอบสวนและขุดค้นอย่างละเอียดถี่ถ้วนมากขึ้น ก็มีการค้นพบข้อความหนึ่ง ซึ่งต่อมาก็มีการค้นพบที่คล้ายกันประมาณหกร้อยรายการในบ้านส่วนตัวอื่นๆ ตามมา
การขุดค้นเริ่มขึ้นทันทีและร่องรอยของอารยธรรมทั้งหมดถูกเปิดเผยใต้พื้นผิว โดยมีบ้านพักอาศัย ห้องเก็บอาหารสัตว์ คอกวัว โรงเรียน ห้องเก็บไวน์ และโบสถ์
สองสามระดับแรกของระบบถ้ำถูกขุดขึ้นมาโดยชาวเฮตไทต์ เมื่อชาวฟริเกียนโจมตีพวกเขาเมื่อประมาณ 1,200 ปีก่อนคริสตกาล เมืองส่วนใหญ่อาจถูกสร้างโดยชาวฟริเกียนในภายหลัง เดิมทีเมืองใต้ดินแห่งนี้สามารถใช้เป็นที่เก็บสิ่งของได้ แต่ในขณะเดียวกันก็ใช้เป็นที่พักพิงแก่ผู้ครอบครองในปัจจุบัน
แต่ละระดับของเมืองได้รับการวางแผนอย่างรอบคอบและแบ่งตามเป้าหมายเฉพาะ แต่ละระดับจะถูกปิดด้วยหินทรงกลมซึ่งสามารถเคลื่อนย้ายได้จากด้านในเท่านั้น โดยมีรูกลมเล็กๆ ที่แกะสลักไว้ตรงกลาง เพื่อให้สามารถจัดการกับผู้บุกรุกได้ด้วยหอก พวกเขาใช้หม้อดินเผาเป็นห้องน้ำ อาศัยอยู่ข้างๆ คบไฟ กำหนดสถานที่สำหรับศพ และสัตว์ต่างๆ ถูกเลี้ยงไว้ในบริเวณที่ใกล้กับพื้นผิวมากที่สุด เพื่อลดการไหลเวียน ของกลิ่นและก๊าซพิษ
แต่ส่วนที่น่าประทับใจที่สุดของอุโมงค์ใต้ดินนี้ คือระบบระบายอากาศที่ซับซ้อนและบ่อน้ำที่มีการป้องกัน ซึ่งทำให้ทั้งเมืองมีอากาศบริสุทธิ์และน้ำสะอาด มีช่องระบายอากาศมากกว่าห้าสิบช่อง อากาศจึงไหลเข้าสู่บ้านพักอาศัยและทางเดินตามธรรมชาติ และบ่อลึกกว่า 55 เมตรสามารถปิดจากด้านล่างเพื่อป้องกันไม่ให้ศัตรูเข้าถึงได้
การค้นพบก็เหมือนกับการย้อนเวลากลับไป เมื่อเดินผ่านทางเดิน ผู้เยี่ยมชมจะได้สัมผัสด้วยตัวเองว่าชีวิตในโลกใต้ดินนั้นเป็นอย่างไร ซึ่งไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า แต่ลึกลับมาก ความลับที่จะถ่ายทอดจินตนาการของคนรุ่นต่อๆ ไป
